12 lutego 2025 r. w I Liceum Ogólnokształcącym w Zambrowie odbyło się wyjątkowe spotkanie, podczas którego uczniowie klas o profilu humanistycznym mogli zgłębić temat tragicznych deportacji Polaków na Syberię i do Kazachstanu w latach 1940-1941. Prelekcję poprowadziła pani Teresa Mlejnek-Dylewska wraz z panem Jakubem Dąbrowskim z Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku.
Spotkanie miało wymiar symboliczny, gdyż 10 lutego br. minęła 85. rocznica pierwszej masowej deportacji Polaków na Syberię. Było to jedno z wielu tragicznych wydarzeń, które miały miejsce po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku.
Pani Teresa Mlejnek-Dylewska przybliżyła uczniom I LO historię deportacji z ziem polskich w głąb ZSRR. Rozpoczęły się one się tuż po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie, zapoczątkowane były masowymi aresztowaniami i egzekucjami. Wkrótce potem, 22 października 1939 roku, Sowieci zorganizowali sfałszowane wybory, które miały legitymizować ich władzę na zajętych terenach.
W latach 1940-1941 Sowieci przeprowadzili cztery wielkie deportacje ludności polskiej.
I deportacja 10 lutego 1940 r.
Pierwsza deportacja była przeprowadzona w całkowitej tajemnicy. Zaskoczeni Polacy byli przesiedlani w nieludzkich warunkach, co powodowało liczne zgony, zwłaszcza wśród dzieci, jeszcze podczas transportu. Około 148 tysięcy osób głównie osadników wojskowych i weteranów wojny polsko-bolszewickiej, a także leśnicy, w których Stalin widział zorganizowaną grupę zbrojną stanowiącą zagrożenie dla wprowadzenia komunizmu zostało wywiezionych w głąb ZSRR.
II deportacja 13 kwietnia 1940 r.
Druga deportacja była ściśle związana ze zbrodnią katyńską. Dotyczyła głównie rodzin zamordowanych oficerów i była przeprowadzona na ogromną skalę. Większość deportowanych trafiła do Kazachstanu. Wśród nich aż 80% stanowiły kobiety, które były kierowane do obozów pracy. Tragizm tej deportacji potęgował fakt, że kobiety były oszukiwane wmawiano im, że jadą do swoich mężów. Skrajnie trudne warunki życia powodowały u nich depresję, a w wielu przypadkach śmierć.
III deportacja maj-czerwiec 1940 r.
Podczas trzeciej deportacji sowieckie władze skupiły się na wywózce ludności żydowskiej oraz osób uznanych za zagrożenie dla ustroju komunistycznego.
IV deportacja 20 czerwca 1941 r.
Czwarta deportacja miała miejsce tuż przed wybuchem wojny niemiecko-sowieckiej. Ponad miesiąc po rozpoczęciu wojny podpisano układ Sikorski-Majski, który doprowadził do zwolnienia więźniów niepolitycznych w ZSRR. Wielu z nich trafiło później do Armii Andersa, w której walczyli m.in. pod Monte Cassino.
Wśród zesłanych na Syberię znalazło się wielu nauczycieli, którzy mimo trudnych warunków organizowali tajne nauczanie. Dzięki ich determinacji młode pokolenie Polaków nie zapomniało o ojczystym języku i literaturze. Była to jedna z form walki o zachowanie tożsamości narodowej na zesłaniu.
W 1940 roku kilkanaście tysięcy polskich jeńców wojennych z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie zostało brutalnie zamordowanych, najczęściej strzałem w tył głowy. Informacja o tych wydarzeniach wyszła na jaw dopiero 13 kwietnia 1943 roku, gdy Radio Berlin ogłosiło odkrycie masowych grobów w Katyniu. Rozpoczęło to trwające aż do 1990 roku kłamstwo katyńskie, czyli celowe fałszowanie historii przez ZSRR.
Podsumowując, spotkanie w I LO w Zambrowie było ważnym krokiem w pielęgnowaniu pamięci o tych dramatycznych wydarzeniach. Świadomość historyczna jest kluczowa dla młodych pokoleń, aby nigdy więcej nie dopuścić do podobnych tragedii.
Kinga Kulesza kl. 4A